Matthew 5

Yesu ikam mos pa Anutu sua kini sala abal ta

1Yesu ire zin iwal biibi tito i, tana ikam zin naŋgaŋ kini ma tisala pa abal. To mbuleene isu, 2mi ikam sua pizin ta kembei:

Kar saamba ka tomtom bizin, pareiŋan?

[Lu 6:20-23]

3“Zin wal ta so tikilaala zitun kembei tirao pa Anutu mataana som, na lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa timbot lela peeze ki kar saamba kek. ^a

4Mi zin ta lelen ipata na, lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa ni ko ipotor lelen mi ipombol zin. ^b

5Mi zin ta tikototo zitun na, lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa zin ta ko tikam toono ramaki koroŋ ta boozomen ta Anutu imbuk sua pa na. ^c

6Mi zin ta tikam kinkiini pa mbulu ndeeŋeŋana na, lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa koroŋ ta lelen pa, ta Anutu ko ikam pizin ma tirao. ^d

7Mi zin ta timuŋaiŋai zin tomtom na, lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa zin tomini Anutu ko imuŋai zin. ^e

8Mi zin ta lelen ŋgeezeŋan na, lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa zin ta ko tire i. ^f

9Mi zin ta tikamam uraata be tilup zin tomtom lelen ma iwe tamen na, lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa ni ko ipaata zin be lutuunu bizin. ^g
10Mi zin ta titoto mbulu ndeeŋeŋana ki Anutu mi tomtom tiseeze matan pa uunu tana na, lelen ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.
Pa timbot lela peeze ki kar saamba kek. ^h
11“Mi niom ta tipasomsom zoyom, mi tiseseeze motoyom, mi tipasansaana sorok uruyom pa uunu ta kototo yo na, leleyom ambai pa kampeŋana ki Anutu tabe ise tiom i. ⁱ

12Leleyom ambai kat mi menmeen yom biibi. Pa mbulu tana popoŋana som. Ina raraate kembei ta muŋgu tikamam pa Anutu kwoono bizin na. Tana kadoono tiom biibi ta imbotmbot saamba mi izza yom a. ^j

Sua pa tai mi kai

[Mk 4:21, 9:50; Lu 8:16, 14:34-35]

13Mi Yesu iso mini ma iso: “Niom ta kewe kembei ta tai, mi kombot la tomtom mazwan. Tamen sombe tai isaana ma mburaana imap, nako tuurpe mini be parei? Som. Tai ta kembena na, ka uraata sa mini som. Tana ko tipiri ma ila ne, mi tomtom tipadaaga.

14Mi niom ta kewe kembei ta kai be kuur mat pa toono ti. Iti tuute: Kar ta so imbot sala lele mbukuunu, inako irao ike na som. Pa imbot malaŋ keteene kek. ^k

15Mi parei, sombe tutun lam sa, ko tukutunkaala pa timbiiri? Som. Iti tuurur se kor. Naso iur mat pizin tomtom boozomen ta timbot ruumu leleene na. ^l

16Mi niom ta kembena. Kawatkaala urlaŋana tiom pepe. Keswe ma imbot mat. Naso tomtom tire mbulu tiom ambaiŋana, mi tipakur Tomoyom Anutu ta imbotmbot saamba a.” ^m

Tutu ka sua

17Yesu iso mini: “Kokena leleyom iur sorok ma kosombe nio aŋmar be aŋziiri tutu ki Mose mi sua kizin Anutu kwoono bizin. Na na som. Nio aŋmar be aŋpiyooto ka ŋonoono ma ipet. ⁿ

18Nio aŋso kat piom. Saamba mi toono ko timap. Tamen tutu ka bude kimbiŋana risa ko irao ila lene na som. Som kat. Ko imbotmbot men ta kembei ma irao sua ta boozomen iur ŋonoono. ^o

19Tana tomtom sa isombe izem tutu kimbiŋana risa, mi ipaute zin tomtom pakan be tikam ta kembei, nako tire i kembei ni za somŋana mi ikemer kat pizin wal boozomen ta timbot kar saamba. Mi tomtom ta so ito kat tutu ta boozomen mi ipaute zin tomtom pa, inako tire i kembei ni zaana biibi isu kar saamba. ^p

20Pa nio aŋso kat piom: Sombe kewe tomtom ndeeŋeŋoyom pa Anutu mataana som, inako irao kelela kar saamba som. Bela kewe ndeeŋeŋoyom kat ma kilip pizin tutu kan mi zin ŋgarŋan ki tutu, tona kelela.” ^q

Tuur koi pizin tomtom pepe

21To Yesu iso pizin mini ta kembei: “Sua ta muŋgu Anutu iso pa tumbundu bizin mi niom tomini keleŋ kek, ina ta kembei: ‘Pun tomtom ma imeete pepe.’ Pa tomtom ta so ikam ta kembei, inako imender pa ka sua mi ikam ka kadoono. ^r

22Mi nio na, aŋso piom ta kembei: Tomtom sa isombe iur koi pa tomtom toro sa, na ni tomini ko imender pa ka sua mi ikam ka kadoono. Mi sombe tomtom sa ipiri sua repiiliŋana pa tomtom toro sa, inako tipamenderi la zin peeze kan matan be tiŋgal mataana. Mi sombe tomtom sa kwoono ipasom kat tomtom toro sa, mi iso ni ikankaana kat mi iute Anutu risa som, nako ikam ka kadoono mi ila lene you ki kar sanaana. ^s

23“Tana nu sombe kam patoronŋana ku sa ila ki Anutu, mi sombe motom imiili pa tomtom sa ta nu kam ŋoobo mbulu pini, 24na zem patoronŋana ku tina ma imbotmbot artaal uunu, mi miili ma la ki tomtom tina ma niomru kaparurpe leleyom muŋgu, tonabe miili mi kam patoronŋana ku. ^t

25“Mi tomtom sa isombe ikamu ma kala sua tiiriŋana muriini be ipamenderu pa sua, na loŋa wi i be niomru kuurpe leleyom. Kokena iuru la ki biibi ta itirtiiri sua i. To biibi tana iuru la zin menderŋan naman be tipiri u lela ruumu sanaana. 26Mi nio aŋso kat pu. Nu ko irao yooto karau na som. Ko mbotmbot ma irao posop kat kadoono ta tiur pu na. ^u

Tapasaana ula pepe

27“Sua ta muŋgu tiso ma niom keleŋ kek, ina ta kembei: ‘Pasaana ula pepe.’ ^v

28Tamen nio na, aŋso piom ta kembei: Sombe tomooto sa mataana ila pa moori sa, mi leleene iurur pini be imbuuli, ina ni Anutu ire i kembei ipasaana ula ka tutu kek. ^w

29Tana sombe motom woono iyaryaaru upa mbulu sananŋana, na ambai be pai ma isu lene. Kokena imbot, tona iyaaru u ma la lem kar sanaana. ^x

30Mi nomom woono ta kembena. Sombe iyaryaaru u pa mbulu sananŋana, na ambai be yembut ma ila ne tomini. Kokena imbot, to iyaaru u ma la lem kar sanaana. ^y

Ula yembutŋana ka sua

[Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lu 16:18]

31“Sua toro ta muŋgu tiso ma keleŋ kek, ina ta kembei: ‘Tomooto sa sombe leleene be iyembut ziru kusiini ula kizin, na bela ibeede sua sotaaraŋana ise ro pakaana. Naso tomtom tiute kembei ni iziiri i kek.’ ^z

32Mi nio na, aŋso piom ta kembei: Tomooto sa irao be iziiri sorok kusiini na som. Kokena ikam ma kusiini tana ipasaana ula ka tutu. Pa sombe moori tana ila ma iwoolo tomooto toro, tona Anutu ko ire i kembei ziru tomooto popoŋana tana tipasaana ula ka tutu. Tamen sombe moori sa izem itunu pa tomooto toro sa, tona kusiini ko irao be iyembut ula kizin. ^aa

Sua pombolŋana ka sua

33“Sua toro ta muŋgu Anutu iso pa tumbundu bizin ma niom tomini keleŋ kek, ina ta kembei: ‘Paata Merere, som koroŋ toro sa zaana be pombol sua pakaamŋana pepe. Mi sombe mbuk sua sa mi pombol sua tana pa Merere zaana, na reege pepe. Motom iŋgal be to.’ ^ab

34Mi nio na, aŋso piom ta kembei: Sombe kumbuk sua sa, na kapaata koroŋ sa zaana be kopombol sua tiom tana pa pepe. Tana kapaata Merere zaana be kopombol sua tiom pa pepe. Mi koroŋ kini kembei saamba, ma toono, ma Yerusalem, ina tomini kapaata zan be kopombol sua tiom pa pepe. Pa saamba, ina Anutu muriini peeze kana. Mi toono, ina muriini be kumbuunu ise pa. Mi Yerusalem, ina kar ki King Biibi. ^ac

36Mi uteyom tomini, kapaata pepe. Pa niom karao be koso mi uteyom ruunu gabgapŋana sa ise, som moomo ise? Som. Anutu itutamen ta imboro. 37Tana koso men ta kembei: ‘E, nio ko aŋkam’, som ‘Som, nio ko aŋkam som’. Ina irao. Pa sua pombolŋana pakan, ina imar pa Tomtom Sanaana. ^ad

Tuur lelende pa kanda koi bizin

[Lu 6:29-30]

38“Sua toro ta muŋgu tiso ma keleŋ kek, ina ta kembei: ‘Nu sombe pun waem sa mataana, inako irao be tipun nu ku tasa ma ikot. Mi sombe pun zoŋoono sa ma itop, inako irao be tipun nu ku tasa tomini ma ikot.’ ^ae

39Tamen nio na, aŋso piom ta kembei: Mbulu sananŋana ta so tikam piom, na kopokot pepe. Tana tomtom sa isombe ipeeze poŋom woono, na tooru mi ipeeze poŋom ŋas tomini. ^af

40Mi sombe tomtom sa ipamenderu pa sua be isei lene mburu ku sa, na yo kwom pa pepe. Zem ma ila pini, mi kam le mburu pakan ma isala ki tomini. ^ag

41Mi sombe menderŋana sa kwoono imbol pu, be uuli ma kwaara mburu kini ma la zaala lwoono, na kaŋkaŋ ma ur la pataaŋa lele ta ni iso ila pa i. 42Mi sombe tomtom sa isuŋu pa le koroŋ sa, na kam pini. Mi sombe iwi u be ikam koroŋ ku sa be ila ikam uraata pa, na ruutu pepe. Yok pini. ^ah

Lelende pa kanda koi bizin

[Lu 6:27-28, 32-36]

43“Sua toro ta muŋgu tiso ma niom keleŋ kek, ina ta kembei: ‘Ur lelem pa waem bizin, mi ur koi pa kom koi bizin.’ ^ai

44Tamen nio na, aŋso piom ta kembei: Kuur leleyom pa koyom koi bizin tomini. Mi zin wal ta tiseseeze motoyom na, kusuŋ Anutu be ipazal zin. ^aj

45Naso keswe mbulu ki Tomoyom Anutu ta imbot saamba a. Pa ni ikampewe wal ta boozomen. Ikam ma zoŋ kini iyaryaara pizin wal ambaimbaiŋan, mi wal sananŋan tomini. Mi ikam ma yaŋ izzu pizin wal sananŋan raraate kembei ta izzu pizin wal ndeeŋeŋan. ^ak

46Niom, sombe kuurur leleyom pizin wal ta lelen piom men, inako kakam leyom kadoono ambaiŋana be parei? Som. Pa mbulu ta kembei na, zin wal sananŋan tikamam tomini. 47Mi sombe kakam ‘aigule ambaiŋana’ tiom pizin toŋmatiziŋ tiom men, nako mbulu tiom ilip pa mbulu kizin wal pakan be parei? Som. Pa ina, zin wal ta tiute Anutu som na, tikamam ta kembena tomini. 48Tana kakam kinkiini be mbulu tiom ta boozomen ambai komboono kembei ta Tomoyom ta imbot saamba a.” ^al